ԵՐԵՍՊԱՇՏՈՒԹՅՈՒՆԻՑ ԵՎ ՍՏԻՑ ԵՐԲԵՔ ՉԻ ԱՌԱՋԱՑԵԼ ՈՉ ՄԻ ՄԵԾ ԵՎ ԱՄՈՒՐ ԲԱՆ

Իվան ԻԼՅԻՆ

Քանի դեռ մարդն ապրում է երկրի վրա, նա մենակ է, ու նրան տրված չէ այդ մենակությունից դուրս պոկվելու կամ այն ամբողջովին վերացնելու ազատություն։ Գոյության հիմնական եղանակը, որը բնորոշ է մարդուն, մնում է նույնությամբ հազարամյակների ընթացքում, և եթե այն իրապես փոխվեր, ապա մարդը կդառնար ինչ-որ «գերմարդ» կամ էլ «թերարժեք մարդ», ինչի մասին մենք այսօր տեղեկություն չունենք։
Մեզնից յուրաքանչյուրը եզակի, իր մեջ ամփոփված հոգի է, որը թաքնված է իր տեսակի մեջ միակ, անհատական մարմնի մեջ, որը սպասարկում է նրան և արտահայտում նրա վիճակները։ Գոյության հենց այդ եղանակն էլ ապահովում է մեզնից յուրաքանչյուրի միայնակ կյանքի ամբողջ բեռն ու բոլոր բարեբեր առավելությունները։
Հարկավոր է տարբերել «մենակությունը, մենությունը» «միայնակությունից, մենավորությունից»։ Մարդու մենակությունն այն է, երբ նա քիչ կապեր ունի մարդկանց հետ, քիչ շփումներ ու փոխադարձ ըմբռնումներ, համակրանք, բարեկամություն, սեր։ Դրան հակադրվում է ոչ մենակությունը, այսինքն` հարուստ, լի ու բազմազան շփումներն ու ստեղծագործ կապերն ուրիշների հետ։ Այդ ամենն իրագործվում է բոլոր մարդկանց ընդհանուր մենավորության սահմաններում, որովհետև և՛ նվազ կապերը, և՛ շփումները հաստատվում են ու ընթանում մարդու համար անխուսափելի միայնակության սահմաններում։ Միայնակությունը գոյության եղանակ է, որը հատուկ է և՛ մեկուսացած, չհասկացված մարդուն, և՛ հաջողությամբ շփվողին, որն ունի բազմաթիվ կապեր։ Բոլոր մարդիկ միայնակ են իրենց մենավոր լինելուց։ Սակայն մեկը լցնում է սեփական միայնակությունը շռայլ և ծաղկող շփումով, ինչի պատճառով ավելի քիչ է նկատում այն ու նվազ տառապում դրանից։ Իսկ ուրիշները տրվում են մենակությանը սեփական մենավորության սահմաններում, և հենց այդպիսի մարդկանց է տրված ցմրուր ճաշակել նրա բնությունը, հոգևոր նշանակությունը և օրենքները։
Միայնակությունը բեռ է, որովհետև ավելի հեշտ կլիներ կորչել մարդկանց հոծ և ոչ ինքնուրույն գոյության մեջ, խորտակվել խառնաշփոթում, քան հաստատել սեփական յուրօրինակությունն ու ինքնուրույնությունը, ընդ որում, պատշաճ բարձունքի վրա, այսինքն` անցնել կյանքի միջով, անցնել պատասխանատու, սրտով անկեղծ և ստեղծագործ ուղին։ Սակայն մենավորությունն ունի նաև սեփական մեծագույն և բարեբեր առավելությունները, որովհետև այն կենդանի հիմքն է ու անհրաժեշտ նախապայմանը հոգևոր լինելու, անձնական մաքրման և պայծառացման ազատության։
Ինչքա՜ն ահավոր կլիներ կյանքը, եթե մարդը չունենար ներքին ինքնամփոփություն, չունենար հնարավորություն` հեռանալու սեփական պարսպապատ և անարատ մենության մեջ, որպեսզի կենտրոնանա, գտնի ինքն իրեն, աշխատի սեփական մաքրման և կատարելագործման վրա։ Այդ ժամանակ մարդը կնմանվեր թափանցիկ պատերով տան, որտեղ դրսից բոլորին ամեն ինչ երևում է, կամ միջանցիկ կացարանի, որի մուտքը միշտ բաց է ամեն մի գազանի և չարագործի առաջ, նրա կյանքում չէր լինի ոչ մի նվիրական ու սրբազան բան... Հավերժ միջանցիկ քամի։ Հավիտենական ճեղքում։ Անդեմ ու անձև խառնարան։ Հավերժ ոտնահարված սրբություն։
Ինչքան հրաշալի ու խորիմաստ է կարգավորված, որ մենք, շնորհիվ գոյության մեր մարդկային-երկրային եղանակի, պաշտպանված ենք փոխադարձ ներս խցկվելուց, գռեհկացումից և անարգանքից։ Ինչպիսի բարերար նշանակություն ունի դրանում մեր երկրային «պատյանը», մեր մարմինը. նա պատսպարում է մեր հոգու անթափանցիկությունը, նա պաշտպանում է մեր ոգու ինքնասահմանումը, նա պահպանում է Աստծուն անձնապես դիմելու և Նրան մոտենալու գաղտնիքը։ Մարդն «ի բնե» ստեղծված է այնպես, որ կարող է մնալ Աստծո հետ առանձնացած, նա ստեղծվել է այդպիսին հենց այն բանի համար, որ Տերը կարողանա լինել նրա հետ առանձնացած։ Մարդն անհատական ստեղծագործ կենտրոն է, նրա մեջ հիմնվել է այն ամուր սահմանը, այն վերջնակետը, որին բախվելով` կկործանվի ամեն մի բռնի, անբնական և հակակրոնական կոլեկտիվացում։
Սակայն մարդուն միայնակությունն ու ինքնուրույնությունը տրված են ամենևին ոչ այն բանի համար, որ մեկուսացնեն նրան իր հարազատներից կամ դարձնեն խորամանկ, խարդախ և խաբեբա։ Մարդու ինքնակայությունն ու անկախությունը բնավ էլ չեն նշանակում հրաժարում շփումից, միասին լինելուց և սիրելուց։ Հոգևոր «ինքնաբավարարությունը» (հուն.` autarkeia) չպետք է տանի դեպի ամբարտավանություն կամ հպարտություն։ Ինքնամփոփությունը տրված է մարդուն այն բանի համար, որ կարողանա ազատորեն դիմել Աստծուն, մաքրվել և ամրապնդվել Նրա Հոգում և մտնել շփման մեջ մարդկանց հետ որպես ազատ, սակայն արդեն Աստծո մեջ արմատավորված Սիրո որդի։ Անհատականությունը տրվում է մարդուն որպես ազատ աստվածահայեցման ընդունակություն, որպես ոգի դառնալու հնարավորություն, որպեսզի նա կարողանա վարել հոգևոր կյանք և արարել հոգևոր մշակույթ։ Դրանում նրա կյանքի նպատակն այն է, ինչը նա կոչված է ստեղծելու և զարգացնելու իր մեջ։
Մարդն աշխարհ է փոքր մասշտաբի` «միկրոտիեզերք» (հուն. mikrokosmos), որը պիտի իր մեջ ու իր համար իրագործի ոգեշնչում, սրբացում և կարգավորում (այսինքն` դաստիարակի իր մեջ հոգևոր բնավորություն) այն բանի համար, որ հետևից ներգրավվի ու ստեղծագործաբար ամփոփվի մեծագույն մասշտաբի աշխարհի («մակրոտիեզերք», հուն.makrokosmos - տիեզերք) մեջ։ Մարդու ինքնուրույնությունը ոչ թե ինքնահաճության և այլանդակության իրավունք է։ Ազատությունը չի կարելի ըմբռնել որպես ազատություն ոգուց, խղճից և ամեն մի հավատքից։ Ընդհակառակը` աշխարհի մեծագույն սիմֆոնիան պահանջում է մեզնից յուրաքանչյուրից, որ նա ամրացնի և զարգացնի իր մեջ իր սեփական ձայնը և միացնի իր ազատ, անձնական երգն ընդհանուր խմբերգին, իրականացնելով Աստծո կողմից նախասահմանված համաշխարհային ռիթմը։
ՈՒրեմն, մարդու մենությունը բարձրագույն ու դժվարին արվեստ է, իսկ անկեղծությունը` նրա լավագույն դրսևորումը։ Անկեղծ լինելու համար մարդը պետք է ներքուստ գտնի ինքն իրեն ու բավականին արիություն ունենա ինքնուրույն մնալու համար։ Գտնել ինքն իրեն նշանակում է սրտով տեսնել սեփական սրբությունը, փարվել նրան և ենթարկել նրան սեփական կյանքը։ Քանի դեռ մարդը չի կատարել դա, նա տարուբերվում է տարբեր հնարավորությունների միջև, որոնք կանչում են նրան, հավակնում նրան կամ գայթակղում. նրանցից ոչ մեկը չունի ակնհայտ առավելություն, նրանցից ոչ մեկը վերջնական չէ, ու նա կարող է հերթով տրվել նրանց։ Նրա սիրտը չի պատկանում «ոչ մի բանի», այդ պատճառով էլ նա կարող է ամեն վայրկյան այլափոխվել ու դավաճանել, սկսել «զգալ» այլ կերպ ու դավաճանել յուրաքանչյուր գործի։ Նրա ոգին կարծես «ոչ մեկի իրն է» («res nullius»), և այդ պատճառով նա կպատկանի «առաջին զավթիչին» («primo occupanti»), ինչպես ասում են հռոմեական իրավաբանները։ Այդպիսի մարդը ոչ մի բանի չի մոտենում լրջորեն և երկյուղածությամբ։ Ոչ մի հնարավորություն կյանքում նրա համար «միակը» չէ, այսինքն` գլխավոր և անհրաժեշտ։ Նա նույնիսկ չի կարող ըմբռնել, որ կյանքում անհրաժեշտ է լինել «այսպիսին» և միայն «այսպիսին», և գործել «այսպես» ու միայն «այսպես»։
Մարդը դառնում է անկեղծ այն դեպքում, երբ սեփական հոգում ունի ինչ-որ սրբազան կետ, որին նա վերաբերվում է լուրջ և ամբողջական երկյուղածությամբ, երբ նա սեփական կյանքի ընտրության և արարելու մեջ «այլ կերպ» չի կարող ու չի ցանկանում։ Այդ ժամանակ նա պինդ է կանգնած։ Այդ ժամանակ նա ունի կարծես ամուր մի խարիսխ կամ կենդանի և հզոր մի արմատ։ Այդ ժամանակ նա չի էլ կարող այլ կերպ ցանկանալ և չի էլ ցանկանա այլ կերպ կարողանալ։ Եվ այդ ժամանակ նրան հարկավոր է միայն արիություն, որպեսզի պահպանի հավատարմության սեփական սրբությունը և դրանից անի բոլոր եզրակացությունները։
Անկեղծ լինելու համար մարդը պետք է լինի ներքուստ ամբողջական։ Քանի դեռ նրա հոգին ապրում է բաժանված կամ պառակտված, նա անկեղծ չի սիրում, մտածում և գործում։ Քանզի նրա մեջ տեղի է ունենում «քաղաքացիական պատերազմ». նա ձգտում է միաժամանակ տարբեր նպատակների և ծառայում է միաժամանակ տարբեր արժեքների («աստվածներին»). նրա մեջ գտնվում են իրար հետ մրցակցող կենսական «կենտրոններ», ու նա դավաճանում է նրանց մեկը մյուսի հետևից։ Նրա մեջ ամեն ինչ երկիմաստ է և ոչ ճիշտ. նրա սերն ուժեղ չէ ու շատ քիչ բան արժե. նրա մտածողությունը պայմանական է ու հարաբերական, նա թափառում է, կասկածում ու ոչինչ չի ստեղծում. նրա խոսքերը խարդախ են. որոշումների մեջ նա մնում է միշտ «իր հաշիվը լավ իմացող», գործերի մեջ նա անվստահելի է ու չգիտե, թե ինչ է հավատարմությունը։ Այդ պատճառով նա ունի թույլ բնավորություն, և հույս դնել նրա վրա չի՛ կարելի։ «Անհատականության» առաջին և հիմնական օրենքը ներքին անբաժանելիության օրենքն է. այդ օրենքը նա չի պահպանում, դրանով չի ապրում։ Այդ պատճառով նա միշտ անկեղծ չէ, նույնիսկ երբ մենակ է ինքն իր հետ, երբ միայնակ խորհում է ու ընդունում «միայնակ» որոշումներ։ Որովհետև նրա մեջ չկա ներքին ամբողջականություն, իսկ առանց դրա չի էլ լինում անկեղծություն։
Մարդն անկեղծ է այն դեպքում, երբ կրում է իր մեջ կենտրոնական կրակը, որից տարածվում է լույսը, և որի միջից կայծերը թռչում են ամեն կողմ։
Հին հույներն ու հռոմեացիներն իրենց տներում ունեին սրբազան զոհասեղան, որի վրա միշտ մարմրում էին ածուխները։ Այդ զոհասեղանը հունարեն կոչվում էր Հեստիա, իսկ լատիներեն` Վեստա և համարվում էր տան կենտրոնը։
Հին պյութագորյանները պնդում էին, որ աշխարհում գոյություն ունի կրակի կենտրոն, նախաստեղծ սրբազան կրակի աղբյուր, որից բխում են լույսը, ջերմությունը, կարգ ու կանոնը։ Այդ աղբյուրից էր բխում աշխարհի կենսառիթմը։
Եվ ահա մեզնից յուրաքանչյուրը կոչված է հաստատելու ինքն իր մեջ այդպիսի լույս արձակող և ղեկավարող կրակե աղբյուր, ապրելու նրա լույսի մեջ և նրա օրենքներով։ Նա, ով ապրում է այդպես, դառնում է անկեղծ։ Նրա Հեստիան լույս է պարգևում նրան բոլոր գործերում, և նա էլ սկսում է լույս ճառագել իր շրջապատի համար։ Նրա ամբողջ կյանքը ղեկավարվում է այդ աղբյուրից, որից էլ նրա կյանքի ռիթմը դառնում է ամբողջական և կենտրոնացված, իսկ նրա սեփական կամքը` ճիշտ և ուժեղ։ Այդ ժամանակ նրա սիրո բոլոր կայծերը, մտքերն ու արարքները բխում են այդ կրակե կենտրոնից` անկեղծ են դառնում նրա բոլոր որոշումները, հայացքները, գրած նամակները, գրքերը, և հենց հոգին դառնում է պարզ, լուսավոր, հստակ և անկեղծ։
Անկեղծությունն արիություն է, և մարդը դառնում է քաջ։ Անկեղծությունը ճշմարիտ նվիրվածություն է, ու մարդը դառնում է Աստծո գործի նվիրյալ։ Անկեղծությունն այրվող հոգու մաքրությունն է, ու մարդը դառնում է կրակոտ ու մաքուր։ Իսկ դա նշանակում է, որ նա երջանիկ ձևով լուծել է ինքնամփոփության խնդիրը և առաջադիմել է մենության արվեստում։
Այդպիսի մարդիկ կոչված են կատարելու կարևորագույնը կյանքում, մշակույթի և պատմության ասպարեզներում. նրանց գործը աղոթքն է ու սրբացումը, հայեցումը և իմացությունը, դաստիարակությունն ու հոգևոր կրթությունը, ակադեմիան և կերպարվեստը, կառավարումն ու դատարանը։ Նրանց տրվում է կյանքում իսկական բարեկամություն, որն առաջանում է կայծերի ստեղծագործ փոխանակումով։ Այդպիսի մարդիկ եկեղեցու, ընտանիքի և պետության սյուներ են, քանզի բոլոր մարդկային դաշինքներն այլասերում և ուժասպառ են անում անձնական խիղճն ու պատիվը, զրկում մարդկային կյանքը նրա աստվածային իմաստից և ստեղծագործ ազատությունից։
Սակայն մարդկային կյանքում կա բարեգութ և բարեբեր մի ուժ, որն անհնարին է անկեղծությունից դուրս։ Դա կենդանի սրտի ուժն է։ Սիրտը կարող է սիրել միայն անկեղծորեն, կեղծավոր սերը բնավ սեր չէ։ Սիրտը կարող է երգել միայն անկեղծորեն, շինծու երգը չի հնչի Աստծո առաջ։ Սիրտը կարող է աղոթել միայն անկեղծորեն, աղոթքը, որը չի բխում սրտի կրակի աղբյուրից, չկայացած աղոթքի նախազգուշացումն է կամ էլ պարզունակ կեղծիք։ Կեղծավոր հավատն ինքնախաբեություն է և սիմուլյացիա։ Կեղծավոր արվեստը շինծու է։ Կեղծավոր բարությունը զզվելի երեսպաշտություն է։
Ժամանակակից մարդու մեծագույն դժբախտությունն այն է, որ նա կորցրել է սրտի անկեղծությունը։ Նրա փրկությունը նրանում է, որ վերականգնի այն և նրա միջից սկսի ստեղծել նոր մշակույթ։ Այն ամենը, ինչը ձգձգում է առողջացման և վերածնության այդ պրոցեսը, վնասակար է։ Եվ ամենից վնասակարն ու կործանարարն այն է, ինչը խեղդում և թուլացնում է, խախտում ու քայքայում է մարդկային սրտի անկեղծությունը։
Իսկ ի՞նչ կարող է ստեղծել մարդը մարած սրտով, եթե ամբողջ մեծագույնն ու խորագույնը, աստվածայինը կյանքում պահանջում են անկեղծություն և սեր։ Երեսպաշտությունից և ստից երբեք չի առաջացել ոչ մի մեծ և ամուր բան։ Ահա թե ինչու անկեղծությունն Աստծո շնորհն է և մարդու գանձը։ ՈՒ եթե ժամանակակից մարդկությունն ուզում է առողջանալ և վերածնվել, ապա նա պիտի վերադարձնի ինքն իրեն անկեղծ սրտի ուժն ու ուրախությունը։
Տպագրության պատրաստեց Պավել ԱՆԱՆՅԱՆԸ

Մեկնաբանություններ